Postawa rodzicielska to tendencja do stałego zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka.1Każda postawa zawiera 3 składniki: myślowy, uczuciowy i działania. Na podstawie zachowania się rodziców, lub prezentowanych przez nich poglądów odnośnie dziecka , można wnioskować jakie mają wobec niego uczucia. M. Ziemska na podstawie wieloletnich badań nad postawami rodziców opracowała pierwszy w Polsce model typologii postaw rodzicielskich właściwych i niewłaściwych. Wyróżnia ona cztery postawy właściwe, są to: 1. Współdziałanie z dzieckiem 2. Rozumna swoboda 3. Akceptacja 4.Uznanie oraz cztery postawy niewłaściwe: 1. Unikająca 2. Nadmiernie chroniąca 3. Odtrącająca 4. Nadmiernie wymagająca Autorka zbadała wpływ postaw rodzicielskich na zachowanie się dziecka a w konsekwencji na kształtowanie się osobowości. Wadliwe postawy rodzicielskie powodują wadliwe przystosowanie psychospołeczne. 1/ M. Ziemska – Postawy rodzicielskie Postawa unikająca kontaktu z dzieckiem może doprowadzić do tego, że dziecko stanie się niezdolne do nawiązania trwałych związków uczuciowych, nie będzie potrafiło dokonać obiektywnej oceny siebie i innych. Może być niezdolne do wytrwałości i koncentracji w nauce. Nieufne, bojaźliwe, wchodzące w konflikty, może przejawiać lżejsze objawy wykolejenia. Postawa odtrącająca powoduje kształtowanie się u dziecka agresywności, nieposłuszeństwa, kłótliwości, kłamstw, kradzieży. Może powodować zahamowanie rozwoju uczuć wyższych. Nadmierny dystans rodziców do dziecka we wczesnym okresie życia może spowodować chorobę sierocą i rozwój psychopatycznych cech charakteru. Postawa nadmiernego wymagania może powodować brak wiary dziecka we własne siły, niepewność, lękliwość, obsesję, przewrażliwienie, uległość, nadpobudliwość. U dzieci tak traktowanych mogą wystąpić trudności szkolne. Postawa nadmiernie chroniąca może spowodować u dziecka opóźnienie dojrzałości społecznej, bierność, brak inicjatywy, ustępliwość lub nadmierną pewność siebie, niepowściągliwość, zarozumialstwo, egoizm. Natomiast właściwe postawy rodziców kształtują pozytywne cechy charakteru i postawy dziecka, ułatwiają dziecku poprawne kontakty społeczne. Dziecko jest dojrzalsze emocjonalnie, zdolne do uczuć wyższych, umiejące współdziałać z rówieśnikami, wykazywać aktywność fizyczną i intelektualną. Trudności w kształtowaniu prawidłowych postaw rodzicielskich wynikają z: - braku pozytywnego dziedzictwa społecznego - postawy wobec macierzyństwa i ojcostwa - braku satysfakcji u rodziców z funkcjonowania ich małżeństwa - złego wpływu osób z najbliższego otoczenia - zaburzonej osobowości rodziców - neuropatyczności dziecka1 K. Pospiszyl 2 w swojej pracy wyróżnia cztery grupy postaw rodzicielskich najczęściej spotykanych w praktyce wychowawczej. Są to: 1. Postawa prawidłowo demokratyczna 2. Postawa nadmiernie surowa / autokratyczna / 3. Postawa nadmiernie łagodna / liberalna / 4. Postawa niekonsekwentna W tej typologii wydaje się cenne wyodrębnienie postawy niekonsekwentnej, która jest dość często spotykana w praktyce wychowawczej. Każda z wymienionych postaw rodziców kształtuje określone postawy społeczne dzieci. Najbardziej szkodliwą postawą wg autora jest postawa niekonsekwentna, która powoduje na ogół nadmierną aktywność społeczną młodzieży wyrażającą się we wrogim i agresywnym nastawieniu społecznym.3 1/ M. Ziemska – Postawy rodzicielskie 2,3/ K. Pospiszyl – Psychologiczna analiza wadliwych postaw społecznych młodzieży Wadliwe postawy rodzicielskie prowadzą do wadliwych postaw dzieci, a w konsekwencji bardzo często do powstawania u nich niedostosowania społecznego, co mogę stwierdzić na podstawie obserwacji poczynionych przeze mnie w ciągu kilkunastu lat mojej pracy w Ośrodku Wychowawczym. Na zależność tego rodzaju wskazuje wielu autorów zajmujących się problematyką niedostosowania społecznego młodzieży. Wielu z nich tę zależność uważa za jedną z przyczyn powstawania u dziecka niedostosowania społecznego. Na zależność między postawami rodziców a postawami dzieci wskazują także autorzy zajmujący się problematyką wychowania w rodzinie a także problematyką postaw rodzicielskich. M. Ziemska w cytowanej pracy stwierdza, że w grupie rodzin z dziećmi trudnymi postawy rodzicielskie były niewłaściwe. K. Pospiszyl we wspomnianej wcześniej publikacji przedstawia następujące powiązania między postawą rodziców w stosunku do dziecka a rodzajem społecznego zachowania się dziecka i tak: Nadmiernie surowe traktowanie dzieci ma miejsce częściej w rodzinach, z których pochodzą dzieci niedostosowane społecznie niż w rodzinach, gdzie dzieci są dobrze przystosowane społecznie. Nadmierna surowość rodziców w stosunkach z dzieckiem powoduje u dziecka repulsywne nastawienie do ludzi oraz bierność społeczną. Dziecko surowo traktowane przez rodziców jest wobec ludzi wrogie, a wrogość w stosunku do ludzi jest jednym z elementów niedostosowania społecznego, wyrażającego się różnego rodzaju antagonistycznymi społecznie nastawieniami. Nadmiernie łagodne traktowanie dziecka powoduje propulsywne nastawienie wobec ludzi z przesadnie wzmożoną aktywnością społeczną, tego rodzaju postawa dziecka też w konsekwencji może powodować jego niedostosowanie społeczne. Niekonsekwentne postawy rodzicielskie wpływają na wzrost u dzieci wrogości w stosunkach interpersonalnych, powodują różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne u dzieci oraz agresję w stosunku do innych ludzi.
Jolanta Bugajska |